της Ιωάννας Σαραντοπούλου, PHDc, Founder: Join the Future, Business Consulting and Mentoring
Σε μια εποχή που ο τουρισμός αποτελεί πυλώνα της ελληνικής οικονομίας, με σημαντική συμβολή στο ΑΕΠ και την απασχόληση, παραμένει έκδηλη μια σιωπηλή ανισότητα: το φαινόμενο της γυάλινης οροφής που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στον δρόμο προς τις ανώτερες διοικητικές θέσεις. Παρά το γεγονός ότι οι γυναίκες αποτελούν την πλειονότητα του εργατικού δυναμικού στον τουρισμό, η παρουσία τους σε ηγετικές θέσεις παραμένει περιορισμένη.
Η γυάλινη οροφή (glass ceiling) είναι ένας αόρατος αλλά υπαρκτός φραγμός που εμποδίζει τις γυναίκες –ανεξαρτήτως προσόντων ή εμπειρίας– να ανελιχθούν στην ιεραρχία των επιχειρήσεων. Ειδικά στον τομέα του τουρισμού, όπου η επαφή με τον πελάτη, η οργάνωση και η διαχείριση
ανθρώπινου δυναμικού αποτελούν κομβικά στοιχεία, οι γυναίκες είναι παρούσες, αλλά σπάνια παρούσες στην κορυφή.
Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, ενώ οι γυναίκες κατέχουν περίπου το 60-70% των θέσεων εργασίας στον τουρισμό, μόλις ένα μικρό ποσοστό φτάνει σε θέσεις γενικής διεύθυνσης, προεδρίας ή ιδιοκτησίας μεγάλων τουριστικών επιχειρήσεων.
Υπάρχουν αναμφίβολα εξαιρέσεις – γυναίκες που κατόρθωσαν να ηγηθούν επιτυχημένων ξενοδοχειακών μονάδων ή να ιδρύσουν δικές τους τουριστικές επιχειρήσεις. Ωστόσο, αυτές οι περιπτώσεις συχνά αποτελούν περισσότερο την εξαίρεση παρά τον κανόνα. Το στερεότυπο του «ηγέτη άντρα» εξακολουθεί να επηρεάζει τις προσδοκίες και τις επιλογές σε επίπεδο διοίκησης. Επιπλέον, ο τουρισμός –ειδικά στην Ελλάδα– χαρακτηρίζεται από εποχικότητα, εξαντλητικά
ωράρια και έντονες κοινωνικές απαιτήσεις, που καθιστούν τη συμφιλίωση επαγγελματικής και προσωπικής ζωής δύσκολη. Για πολλές γυναίκες, αυτές οι συνθήκες λειτουργούν αποτρεπτικά στην ανάληψη πιο απαιτητικών ρόλων. Η ισόρροπη συμμετοχή των φύλων στη λήψη αποφάσεων δεν είναι μόνο ζήτημα δικαιοσύνης, αλλά και στρατηγικό πλεονέκτημα. Έρευνες δείχνουν ότι οι επιχειρήσεις με μεγαλύτερη εκπροσώπηση γυναικών στην ηγεσία παρουσιάζουν υψηλότερη αποδοτικότητα, καινοτομία και ικανότητα προσαρμογής σε κρίσεις – ιδιότητες εξαιρετικά κρίσιμες για τον τουριστικό κλάδο.
Πρωτοβουλίες όπως τα δίκτυα υποστήριξης γυναικών, τα προγράμματα mentoring, οι πολιτικές ίσων ευκαιριών και η ενίσχυση της γυναικείας επιχειρηματικότητας στον τουρισμό μπορούν να λειτουργήσουν καταλυτικά στην ανατροπή του υπάρχοντος status quo.
Οι απαιτήσεις του κλάδου —εποχικότητα, ακανόνιστα ωράρια, μεγάλη πίεση σε περιόδους αιχμής— δημιουργούν συνθήκες που δύσκολα συνδυάζονται με οικογενειακή ζωή. Αυτό επιβαρύνει κυρίως τις γυναίκες, που ακόμη φέρουν το μεγαλύτερο μερίδιο φροντίδας στο σπίτι. Επιπλέον, σε πολλές τουριστικές επιχειρήσεις, κυριαρχεί ακόμα η παραδοσιακή αντίληψη ότι η ηγεσία ταιριάζει περισσότερο σε άνδρες.
Το αποτέλεσμα;
Λιγότερες ευκαιρίες, λιγότερη εμπιστοσύνη και ενίοτε, λιγότερη στήριξη. Υπάρχουν βέβαια και παραδείγματα επιτυχίας με γυναίκες που έχουν αναλάβει ηγετικές θέσεις σε μεγάλες ξενοδοχειακές αλυσίδες, έχουν ιδρύσει τουριστικές startups ή διαχειρίζονται βραβευμένους ξενώνες. Αυτές οι ιστορίες, όμως, είναι συχνά η εξαίρεση και όχι ο κανόνας.
Η δημιουργία περισσότερων τέτοιων παραδειγμάτων είναι κρίσιμη: η ορατότητα εμπνέει. Όταν μια νεαρή επαγγελματίας βλέπει μια γυναίκα σε ηγετικό ρόλο, αμφισβητεί το στερεότυπο και φαντάζεται τον εαυτό της εκεί. Για να «σπάσει» η γυάλινη οροφή στον τουρισμό, απαιτείται συντονισμένη προσπάθεια σε πολλά επίπεδα:
- Επιχειρηματικά σχήματα που ενισχύουν την ισότητα ευκαιριών στην εξέλιξη.
- Δράσεις mentoring και δικτύωσης ειδικά για γυναίκες.
- Πολιτικές φιλικές προς την οικογένεια: ευέλικτο ωράριο, γονικές άδειες και υποστήριξη επαναφοράς στην εργασία.
- Αλλαγή νοοτροπίας: τόσο στους εργοδότες όσο και στις ίδιες τις γυναίκες που πολλές φορές αυτοπεριορίζονται.
Οι μελέτες είναι σαφείς: οι επιχειρήσεις με περισσότερες γυναίκες στην ηγεσία έχουν καλύτερη απόδοση, μεγαλύτερη καινοτομία και μεγαλύτερη ικανότητα διαχείρισης κρίσεων — χαρακτηριστικά απαραίτητα για έναν κλάδο που εξαρτάται από διεθνείς συνθήκες, κρίσεις και εμπειρία πελάτη.
Ο ρόλος της νοοτροπίας των γυναικών στην αναπαραγωγή ή στην ανατροπή του φαινομένου της γυάλινης οροφής
Ειδικά στην Ελλάδα υπάρχουν κάποιες ιδιαίτερες κοινωνικοπολιτισμικές παράμετροι που το
ενισχύουν. Αυτές είναι κυρίως :
- Τα εξωτερικευμένα στερεότυπα και αυτοπεριορισμός .Πολλές γυναίκες, ακόμη και σήμερα, μεγαλώνουν σε ένα πλαίσιο που προβάλλει τη μητρότητα ή την οικογένεια ως κύριο προορισμό, και όχι την επαγγελματική φιλοδοξία ή την ανάληψη ηγετικών ρόλων. Αυτά τα πρότυπα, όταν εσωτερικευθούν από μικρή ηλικία, οδηγούν σε: χαμηλότερη αυτοπεποίθηση , φόβο ανάληψης ευθύνης, συνειδητή ή ασυνείδητη επιλογή πιο ασφαλών ρόλων σε δεύτερη γραμμή.
- Πολιτισμική πίεση: η γυναίκα συχνά νιώθει πως πρέπει να τα καταφέρει παντού: να είναι καλή μητέρα, άψογη σύντροφος, φροντιστής , επαγγελματίας, με κοινωνική παρουσία. Αυτό το μοντέλο «υπεργυναίκας» είναι εξαντλητικό και λειτουργεί αποτρεπτικά για την διεκδίκηση υψηλόβαθμων ρόλων που απαιτούν αφοσίωση, επιμονή και ρίσκο.
- Έλλειψη δικτύωσης αλλά και διεκδικητικότητας: δεν επενδύουν στη δικτύωση ή δεν διεκδικούν ενεργά προαγωγές, ευκαιρίες εξέλιξης ή ρόλους ηγεσίας. Συχνά περιμένουν να «τις ανακαλύψουν» ή να «τις επιβραβεύσουν» για την αφοσίωση και τη σκληρή δουλειά, χωρίς να απαιτούν την αναγνώριση που τους αναλογεί. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τον πιο εξωστρεφή και στρατηγικό τρόπο σκέψης που παραδοσιακά επιδεικνύουν οι άντρες σε παρόμοιες θέσεις.
- Ένα ακόμη σημείο είναι οι χαμηλές προσδοκίες και οι συμβιβασμένες επιλογές. Υπάρχει δηλαδή μια τάση αποδοχής του λίγου καλύτερα από τα βασικά. Δεν είναι σπάνιο να θεωρείται επαρκής μια θέση μετρίου επιπέδου ευθύνης, εφόσον εξασφαλίζει σταθερότητα ή καλύτερη ισορροπία οικογένειας-δουλειάς.
Οι γυναίκες δεν είναι υπεύθυνες για τα συστήματα που τις διαμορφώνουν. Ωστόσο η αυτογνωσία και η ενδυνάμωση είναι κρίσιμοι παράγοντες αλλαγής. Όταν μια γυναίκα αναγνωρίζει τις εσωτερικές και εξωτερικές προκαταλήψεις, έχει τη δύναμη να τις αμφισβητήσει και να τις υπερβεί. Η αλλαγή έρχεται τόσο από το εξωτερικό περιβάλλον (νομοθεσία, επιχειρησιακή κουλτούρα, υποστήριξη), όσο και από την εσωτερική στάση απέναντι στις φιλοδοξίες, την αυτοαξία και την ηγεσία.Το mentoring μπορεί να βοηθήσει καθοριστικά ειδικά στο να σπάσουν οι εσωτερικοί φραγμοί που δημιουργεί η ίδια η νοοτροπία. Στην περίπτωση των γυναικών στον ελληνικό τουριστικό τομέα το mentoring λειτουργεί
πολυεπίπεδα:
- Ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και της φιλοδοξίας
- Δικτύωση και πρόσβαση σε ευκαιρίες
- Ρεαλιστική καθοδήγηση
- Συμφιλίωση ρόλων
- Καταπολέμηση της απομόνωσης
- Ενίσχυση της αλληλεγγύης
Ένα από τα βασικά εμπόδια που έχουν οι γυναίκες είναι ότι δεν “βλέπουν” τον εαυτό τους σε ηγετική θέση. Ένας μέντορας —ειδικά μια γυναίκα που έχει ήδη ανέβει στην ιεραρχία— μπορεί:
- Να τις ενθαρρύνει να διεκδικήσουν αυτό που αξίζουν.
- Να τους δείξει στην πράξη ότι είναι εφικτό.
- Να τους μεταφέρει στρατηγικές για να ξεπεράσουν φόβους ή ανασφάλειες.
Το mentoring συχνά συνδέεται με άνοιγμα θυρών. Μέσα από αυτό:
- Οι γυναίκες μαθαίνουν πώς να δικτυωθούν και να γίνουν ορατές στον κλάδο.
- Αποκτούν πρόσβαση σε κύκλους επαγγελματιών και πληροφορίες για ευκαιρίες εξέλιξης.
- Μαθαίνουν πώς να διεκδικούν προαγωγές, ρόλους, ακόμα και να χτίζουν προσωπικό brand.
Οι μέντορες (ειδικά γυναίκες στον τουρισμό) μπορούν να δώσουν πρακτικές λύσεις στο πώς:
- Να διαχειριστεί μια γυναίκα τον διπλό ρόλο επαγγελματία-μητέρας,
- Να επιλέγει σωστά ευκαιρίες χωρίς να εξαντλείται,
- Να θέτει όρια και να διαμορφώνει τη δική της πορεία, χωρίς να εγκλωβίζεται σε κοινωνικές προσδοκίες.
Δημιουργείται μια αίσθηση κοινότητας: «Δεν είμαι μόνη μου σε αυτό». Πολλές γυναίκες, ειδικά σε μικρές τουριστικές επιχειρήσεις ή περιφερειακές περιοχές, νιώθουν μόνες στην προσπάθεια να εξελιχθούν. Η σχέση μέντορα-mentee σπάει αυτό το αίσθημα και δημιουργεί χώρο αμοιβαίας ενδυνάμωσης.
Το mentoring δεν λύνει μαγικά το πρόβλημα της γυάλινης οροφής, αλλά είναι ένα πολύτιμο εργαλείο για να:
- αλλάξει η νοοτροπία των ίδιων των γυναικών,
- ενισχυθεί η αυτοεικόνα τους και
- να χτιστεί μια νέα γενιά γυναικών-στελεχών που πιστεύουν στις δυνατότητές τους και έχουν στήριξη να τις αξιοποιήσουν.
Η γυάλινη οροφή στον τουρισμό δεν είναι αόρατη – είναι αναγνωρίσιμη, μετρήσιμη και, πάνω απ’ όλα, αναστρέψιμη. Η ενίσχυση της παρουσίας των γυναικών σε θέσεις ηγεσίας δεν είναι απλώς ένα αίτημα ισότητας, αλλά μια ανάγκη για έναν τουριστικό τομέα πιο σύγχρονο, συμπεριληπτικό και βιώσιμο. Η αλλαγή, όπως πάντα, ξεκινά από την αναγνώριση του προβλήματος και την ενεργή δράση όλων των εμπλεκόμενων φορέων.
